نیکوتین چیست؟

نیکوتین یک ماده شیمیایی بسیار اعتیادآور است که به طور طبیعی در گیاه تنباکو یافت می‌شود. این ماده دلیل اصلی اعتیاد افراد به سیگار و سایر محصولات دخانی است. وقتی فردی سیگار می‌کشد، نیکوتین به سرعت وارد جریان خون شده و به مغز می‌رسد. در مغز، نیکوتین بر روی گیرنده‌های عصبی خاصی تأثیر می‌گذارد و باعث آزاد شدن دوپامین می‌شود. دوپامین یک ماده شیمیایی است که احساس لذت و پاداش را در مغز ایجاد می‌کند. همین احساس لذت است که باعث می‌شود افراد به مصرف نیکوتین ادامه دهند و به آن وابسته شوند.

در مرکز ترک اعتیاد پردیس، برنامه‌های درمانی مبتنی بر اصول علمی و فردمحور، راه های ترک اعتیاد را معرفی می‌کنند که در هر مرحله از مسیر ترک اعتیاد، افراد با رویکردی جامع و تخصصی مورد حمایت قرار گیرند.

سیگار: رایج‌ترین محصول حاوی نیکوتین.
سیگار برگ: دارای غلظت بالاتری از نیکوتین نسبت به سیگار.
تنباکو جویدنی: بدون دود اما حاوی نیکوتین.
قلیان: دود قلیان حاوی نیکوتین و سایر مواد شیمیایی مضر است.
سیگارهای الکترونیکی: حاوی نیکوتین و سایر مواد شیمیایی که به صورت بخار استنشاق می‌شوند.

ترک نیکوتین بسیار دشوار است اما امکان‌پذیر است. روش‌های مختلفی برای ترک سیگار وجود دارد که شامل درمان‌های دارویی، مشاوره، گروه‌های حمایتی و استفاده از جایگزین‌های نیکوتین مانند آدامس نیکوتین و چسب نیکوتین می‌شود.

محصولات حاوی نیکوتین بسیار متنوع هستند و هر کدام روش مصرف، میزان نیکوتین و عوارض جانبی متفاوتی دارند. در زیر به مقایسه برخی از رایج‌ترین محصولات حاوی نیکوتین می‌پردازیم:

محصول	روش مصرف	میزان نیکوتین	عوارض اصلی	سایر مواد مضر
سیگار	سوزاندن و استنشاق دود	متغیر	بیماری‌های قلبی، ریوی، سرطان	هزاران ماده شیمیایی سمی
سیگار برگ	سوزاندن و استنشاق دود	بالا	مشابه سیگار	مشابه سیگار
تنباکو جویدنی	جویدن	جذب از طریق غشاهای دهانی	سرطان دهان، لثه، مری	مواد شیمیایی سرطان‌زا
قلیان	استنشاق دود	متغیر	بیماری‌های ریوی، سرطان، مشکلات قلبی	فلزات سنگین، مواد شیمیایی سرطان‌زا
سیگارهای الکترونیکی	استنشاق بخار	متغیر	بیماری‌های ریوی، مشکلات قلبی، اعتیاد	مواد شیمیایی ناشناخته
آدامس نیکوتین و چسب نیکوتین	جویدن یا چسباندن	مشخص	تحریک دهان یا پوست	–

مصرف نیکوتین عوارض بسیار جدی و گسترده‌ای بر سلامتی دارد که می‌تواند به صورت کوتاه‌مدت و بلندمدت خود را نشان دهد.

افزایش ضربان قلب و فشار خون: نیکوتین باعث تنگ شدن رگ‌های خونی شده و در نتیجه فشار خون و ضربان قلب را افزایش می‌دهد.
اختلال در تنفس: نیکوتین باعث تحریک راه‌های هوایی و سرفه می‌شود.
کاهش دمای انگشتان دست و پا: نیکوتین باعث تنگ شدن رگ‌های خونی کوچک شده و گردش خون را در اندام‌ها کاهش می‌دهد.
اختلال در هضم غذا: نیکوتین باعث افزایش ترشح اسید معده و زخم معده می‌شود.
اضطراب و تحریک‌پذیری: نیکوتین باعث افزایش ترشح برخی از هورمون‌ها می‌شود که می‌تواند باعث اضطراب، تحریک‌پذیری و بی‌خوابی شود.

بیماری‌های قلبی عروقی: نیکوتین یکی از عوامل اصلی بیماری‌های قلبی عروقی مانند حمله قلبی و سکته مغزی است.
بیماری‌های ریوی: نیکوتین باعث بیماری‌های مزمن ریوی مانند برونشیت و آمفیزم می‌شود.
سرطان: نیکوتین یکی از عوامل اصلی بروز انواع مختلف سرطان، به ویژه سرطان ریه، دهان، حنجره، مری، مثانه و کلیه است.
مشکلات باروری: نیکوتین می‌تواند باعث کاهش باروری در مردان و زنان شود.
پیری زودرس پوست: نیکوتین باعث کاهش کلاژن و الاستین پوست شده و باعث پیری زودرس پوست می‌شود.
مشکلات دندان و لثه: نیکوتین باعث زرد شدن دندان‌ها، بیماری لثه و بوی بد دهان می‌شود.
مشکلات روانی: نیکوتین می‌تواند باعث افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات روانی شود.

مصرف دخانیات در دوران بارداری، چه به صورت مستقیم توسط مادر و چه به صورت غیرمستقیم (دود دست دوم) یکی از خطرناک‌ترین عواملی است که می‌تواند سلامت جنین و نوزاد را به شدت تهدید کند. نیکوتین موجود در سیگار و سایر محصولات دخانی از جفت عبور کرده و به جنین در حال رشد می‌رسد. این امر می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای نوزاد داشته باشد.

سقط جنین: نیکوتین خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد.
زایمان زودرس: نیکوتین می‌تواند باعث زایمان زودرس شود.
وزن کم هنگام تولد: نوزادانی که مادرانشان در دوران بارداری سیگار می‌کشیدند، معمولاً وزن کمتری دارند.
مشکلات رشدی: نیکوتین می‌تواند باعث مشکلات رشدی در نوزادان شود.
نقص‌های مادرزادی: مصرف نیکوتین در دوران بارداری می‌تواند باعث بروز نقص‌های مادرزادی در نوزاد شود. این نقص‌ها ممکن است شامل مشکلات قلبی، شکاف کام، و سایر ناهنجاری‌های فیزیکی باشد.
سندرم مرگ ناگهانی نوزاد(SIDS) : نوزادانی که در معرض دود سیگار قرار دارند، بیشتر در معرض خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد هستند.
مشکلات تنفسی: نیکوتین می‌تواند باعث مشکلات تنفسی در نوزادان شود، از جمله آسم، برونشیت و عفونت‌های مکرر دستگاه تنفسی.

حتی اگر مادر باردار خود سیگار نکشد اما در معرض دود دست دوم قرار گیرد، جنین او باز هم در معرض خطر خواهد بود. دود دست دوم حاوی مواد شیمیایی مضری است که می‌تواند به اندازه دود مستقیم سیگار برای جنین مضر باشد.

مهم است بدانید که ترک سیگار و سایر محصولات حاوی نیکوتین، بهترین راه برای جلوگیری از این عوارض است. ترک سیگار ممکن است دشوار باشد، اما با کمک پزشک، مشاور و گروه‌های حمایتی امکان‌پذیر است.

نیکوتین، تأثیرات مخربی بر مغز و سیستم عصبی دارد. این تأثیرات در کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌توانند منجر به مشکلات جدی شوند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین عوارض نیکوتین بر مغز و سیستم عصبی می‌پردازیم:

تأثیرات کوتاه‌مدت:

افزایش سطح دوپامین: همانطور که گفته شد، نیکوتین با افزایش سطح دوپامین در مغز، احساس لذت و پاداش را تقویت می‌کند و همین امر باعث ایجاد اعتیاد می‌شود.
اختلال در انتقال‌دهنده‌های عصبی: نیکوتین با تداخل در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند استیل کولین و گلوتامات، باعث اختلال در انتقال پیام‌های عصبی می‌شود.
کاهش جریان خون به مغز: نیکوتین با تنگ کردن رگ‌های خونی، جریان خون به مغز را کاهش می‌دهد و در نتیجه به سلول‌های مغزی آسیب می‌رساند.
تغییرات در فعالیت الکتریکی مغز: نیکوتین می‌تواند فعالیت الکتریکی مغز را تغییر داده و باعث اختلال در عملکردهای شناختی شود.

تأثیرات بلندمدت:

کاهش حافظه و یادگیری: نیکوتین باعث کاهش حجم ماده خاکستری مغز می‌شود که با حافظه و یادگیری در ارتباط است.
اختلال در عملکرد شناختی: نیکوتین می‌تواند باعث کاهش توجه، تمرکز، سرعت پردازش اطلاعات و توانایی حل مسئله شود.
افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی: مصرف طولانی‌مدت نیکوتین خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون را افزایش می‌دهد.
تغییرات در ساختار مغز: مطالعات نشان داده‌اند که مصرف سیگار می‌تواند باعث تغییراتی در ساختار مغز شود که با افزایش سن همراه است.
مشکلات خواب: نیکوتین می‌تواند باعث اختلال در الگوهای خواب و بی‌خوابی شود.

مکانیسم اثر نیکوتین بر مغز:

نیکوتین با اتصال به گیرنده‌های نیکوتینی استیل کولین در مغز، فعالیت نورون‌ها را افزایش می‌دهد. این امر باعث آزاد شدن دوپامین و سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌شود که به نوبه خود احساس لذت و پاداش را ایجاد می‌کند. با گذشت زمان، مغز برای حفظ تعادل به نیکوتین وابسته می‌شود و در صورت عدم مصرف آن، فرد علائم ترک را تجربه می‌کند.

به طور خلاصه، نیکوتین یک ماده بسیار اعتیادآور است که می‌تواند به مغز و سیستم عصبی آسیب جدی وارد کند. ترک سیگار و سایر محصولات حاوی نیکوتین، بهترین راه برای جلوگیری از این عوارض و بهبود عملکرد مغز است.

دلایل زیادی وجود دارد که نوجوانان را به سمت مصرف نیکوتین سوق می‌دهد. این دلایل می‌توانند اجتماعی، روانی و حتی فیزیولوژیکی باشند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین دلایل می‌پردازیم:

دلایل اجتماعی:

تأثیر همسالان: فشار همسالان و تمایل به پذیرفته شدن در گروه همسالان یکی از قوی‌ترین دلایل شروع مصرف نیکوتین در نوجوانان است.
تصویرسازی رسانه‌ای: تصویرسازی مثبت از سیگار کشیدن در فیلم‌ها، سریال‌ها و تبلیغات، نوجوانان را به این رفتار تشویق می‌کند.
دسترسی آسان: در دسترس بودن آسان محصولات دخانی و تبلیغات گسترده آن‌ها، باعث می‌شود که نوجوانان به راحتی به این محصولات دسترسی پیدا کنند.

دلایل روانی:

کاهش اضطراب و استرس: برخی نوجوانان تصور می‌کنند که سیگار کشیدن به آن‌ها کمک می‌کند تا با استرس و اضطراب‌های زندگی روزمره مقابله کنند.
جستجوی هویت: نوجوانان در دوران بلوغ به دنبال کشف هویت خود هستند و ممکن است سیگار کشیدن را به عنوان راهی برای نشان دادن استقلال و بزرگسالی ببینند.
مشکلات عاطفی: نوجوانانی که با مشکلات عاطفی مانند افسردگی یا اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند، ممکن است به سیگار کشیدن روی آورند تا احساسات منفی خود را سرکوب کنند.

دلایل فیزیولوژیکی:

تأثیر نیکوتین بر مغز: نیکوتین با تأثیر بر سیستم پاداش مغز، احساس لذت و رضایت ایجاد می‌کند و باعث می‌شود که نوجوانان به مصرف آن ادامه دهند.
تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی در دوران بلوغ می‌تواند بر رفتار نوجوانان تأثیر گذاشته و آن‌ها را مستعد‌تر به مصرف مواد مخدر کند.

عواقب مصرف نیکوتین در نوجوانان:

اعتیاد: نوجوانان به دلیل تغییرات مغزی در دوران بلوغ، نسبت به بزرگسالان مستعدتر به اعتیاد به نیکوتین هستند.
مشکلات یادگیری و حافظه: نیکوتین می‌تواند به سلول‌های مغزی آسیب رسانده و باعث مشکلات یادگیری و حافظه شود.
بیماری‌های قلبی و ریوی: مصرف طولانی مدت نیکوتین می‌تواند منجر به بیماری‌های قلبی، ریوی و سرطان شود.
مشکلات رفتاری و عاطفی: نیکوتین می‌تواند باعث افزایش پرخاشگری، اضطراب و افسردگی شود.

برای جلوگیری از مصرف نیکوتین در نوجوانان، لازم است به آن‌ها آموزش‌های لازم در مورد مضرات سیگار داده شود. همچنین، ایجاد محیط‌های حمایتی و خانواده‌های سالم می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از این رفتار داشته باشد.