فهرست مطالب
متادون یکی از داروهای شناخته‌شده در درمان اعتیاد به مواد مخدر و کنترل دردهای شدید است که کاربردهای پزشکی و اجتماعی گسترده‌ای دارد. این دارو به دلیل اثرات طولانی‌مدت و توانایی کاهش علائم ترک، به عنوان ابزاری مؤثر در برنامه‌های ترک اعتیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، مصرف نادرست یا بدون نظارت متادون می‌تواند خطراتی جدی برای سلامت فرد ایجاد کند. در این مقاله، به بررسی کامل متادون، فواید و عوارض آن، نحوه مصرف ایمن و نکات مهم پزشکی مرتبط می‌پردازیم تا خوانندگان بتوانند تصمیمات آگاهانه‌ای درباره استفاده از این دارو اتخاذ کنند.
متادون چیست؟
متادون جزء مواد مخدر اعتیادآور است که در سال 1937 و در دوره جنگ جهانی دوم توسط پزشکان آلمانی ساخته شد. از این ماده برای درمان افراد مبتلا به دردهای شدید استفاده می‌شد. متادون به صورت پودر کریستالی سفید رنگ یا قرص و شربت در بازار موجود است. امروزه از این ماده اعتیادآور به عنوان یک داروی نگهدارنده برای مهار اعتیاد به مواد مخدر استفاده می‌شود.
این ماده اعتیادآور بر روی گیرنده‌های اوپیوئیدی، مانند هروئین عمل می‌کند تا شدت درد و خماری فرد مصرف کننده را کاهش دهد. مدت زمان اثر متادون در ابتدای مصرف 4 تا 7 ساعت بوده و در مصرف طولانی مدت به یک تا دو روز می‌رسد.
مصرف کنندگان هروئین در صورت عدم دسترسی به مواد مخدر از متادون استفاده می‌کنند و ممکن است وابستگی شدیدی به آن پیدا کنند. در این صورت برای ترک متادون و جلوگیری از عوارض آن باید به کلینیک‌های ترک اعتیاد تهران مراجعه کنند تا بستری شده و سم زدایی بدن انجام شود و تحت نظر روان پزشک و روانشناس درمان خود را آغاز کنند.
The studies included in this review confirm that slow tapering with temporary substitution of long‑acting opioids, can reduce withdrawal severity. Nevertheless, the majority of patients relapsed to heroin use. مطالعاتی که در این مرور بررسی شده‌اند تأیید می‌کنند که کاهش تدریجی دوز همراه با جایگزینی موقتی مواد افیونی طولانی‌اثر (مانند متادون) می‌تواند شدت علائم ترک را کاهش دهد. با این حال، بیشتر بیماران دوباره به مصرف هروئین بازگشتند.
این دارو امروزه علاوه بر تسکین درد، به عنوان بخشی از درمان وابستگی به مصرف هروئین نیز استفاده می‌شود. متادون به فرم‌های دارویی قرص خوراکی، فرآورده تزریقی، پودر و محلول خوراکی در بازار ایران عرضه می‌شود.
عوارض متادون
متادون ماده‌ای به شدت اعتیادآور است و به عنوان شبه مخدر نیز شناخته می‌شود. بسیاری از مراکز ترک اعتیاد برای درمان اعتیاد به مواد مخدر دیگر، از متادون استفاده می‌کنند که خود باعث ایجاد وابستگی می‌شود. به دلیل بالا بودن عوارض متادون، بهتر است مصرف این ماده زیر نظر پزشک باشد تا از اعتیاد به متادون جلوگیری شود.
دارویی مانند متادون، اگر بدون تجویز پزشک و خود سرانه مصرف شود، بعد از گذشت یک سال، عوارضی جدی به همراه خواهد داشت. این ماده می‌تواند مانند مخدرهای دیگر، فرد را از لحاظ فیزیکی و یا روانی به خود وابسته کند.
این ماده مخدر از آن دسته داروهایی است که عوارض منفی بسیاری بر روی بدن می‌گذارد. به همین دلیل است که شناخت این ماده و همین‌طور نشانه‌های اعتیاد به آن از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از رایج‌ترین عوارض متادون که برای بیمار پیش می‌آید، مشکلات کبدی و به خصوص سرطان کبد است. در ادامه به عوارض متادون بر روی بدن می‌پردازیم:
- یبوست
- عرق سرد و گرم
- کبد چرب
- کاهش شدید میل جنسی
- سرگیجه
- حالت تهوع و استفراغ
- کاهش اشتها
- انقباض مردمک‌ها
- کبودی لب‌ها
- درد در ناحیه شکم
- زخم‌های گوارشی
- عوارض پوستی
- درد در قفسه سینه
عوارض جانبی مصرف متادون چیست؟
هر دارو در کنار اثرات درمانی مطلوبی که دارد، ممکن است باعث عوارض ناخواسته نیز بشود. اگر چه تمام عوارض متادون در یک فرد دیده نمی‌شود، اما در صورت بروز علائم زیر حتما با پزشک خود مشورت کنید.
سرگیجه، خواب آلودگی، بی قراری، یوفوریا، تپش قلب، دوبینی، شوک، دپرشن تنفسی، احتباس ادراری و گرفتگی عضلات از عوارض متادون محسوب می‌شوند.
در صورت بروز هر یک از علائم نام برده شده احتمال مسمومیت با متادون وجود دارد. به همین خاطر به سرعت با پزشک خود تماس حاصل کرده و به مراکز درمانی مراجعه کنید. از عوارض متادون که باید جدی گرفته شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تنفس سطحی و احساس تنگی نفس
- خواب آلودگی و گیجی شدید
- کند شدن ضربان قلب
- تنگ شدن مردمک‌های چشم
- رفتن به کما
متادون چگونه عمل می‌کند؟
برای آگاهی کامل از عوارض متادون لازم است تا درباره نحوه عملکرد آن نیز بدانید. ماده اعتیادآور متادون از طریق اتصال به نوعی از گیرنده اپیوئیدی و فعال سازی آن عمل می‌کند. متادون به این شکل اثرات ضد درد و آرام بخش خود را ایجاد می‌کند. همچنین ممکن است برخی عوارض متادون مانند یبوست، دپرشن، مشکلات تنفسی و تهوع هم در ابتدای مصرف این ماده رخ بدهد.
توجه داشته باشید که متادون نحوه پاسخ دهی مغز و سیستم عصبی به درد را تغییر می‌دهد و بیمار احساس تسکین می‌کند.
این دارو در ترک مواد مخدر دیگر به کار می‌رود چرا که اثرات کندی داشته و مانع بروز علائم سندروم محرومیت می‌شود. این نوع از درمان وابستگی به مواد را جایگزین درمانی می‌نامند. جایگزین درمانی تنها با نظر پزشک متخصص و تحت مراقبت قابل اجراست. چرا که ممکن است فرد مبتلا به اعتیاد، متادون را جایگزین مواد مصرفی خود کرده و به این دارو وابسته شود. در صورت تجویز متادون برای تسهیل روند، باید بدانید که این دارو به جای ماده مصرفی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. بلکه به عنوان بخشی از برنامه درمانی مصرف کننده و در کنار سایر مراقبت‌های روانی و جسمانی در نظر گرفته می‌شود.
مقایسه درمان‌های جایگزین: متادون، بوپرنورفین و نالترکسون
علاوه بر متادون، داروهای دیگری برای درمان وابستگی به مواد افیونی وجود دارند که هرکدام مزایا و معایب خاص خود را دارند:
متادون
-
مزایا: کاهش شدید علائم ترک، قابل تنظیم برای هر بیمار، اثبات شده در مطالعات متعدد
-
معایب: نیاز به تجویز دقیق و تحت نظر پزشک، احتمال وابستگی طولانی‌مدت
بوپرنورفین (Buprenorphine)
-
مزایا: نیمه‌عمر طولانی، خطر کمتر در بروز علائم جانبی، امکان استفاده در خانه با نسخه
-
معایب: هزینه بیشتر، نیاز به آموزش برای مصرف صحیح
نالترکسون (Naltrexone)
-
مزایا: مسدودکننده کامل اثر مواد افیونی، بدون قابلیت ایجاد وابستگی
-
معایب: نیاز به پاک‌سازی کامل بدن از مواد افیونی پیش از شروع درمان، امکان بروز علائم شدید ترک در ابتدای درمان
نکته مهم
مطالعات نشان داده‌اند که درمان‌های نگهدارنده با متادون یا بوپرنورفین نسبت به سم‌زدایی صرف، نتایج بهتری دارند و احتمال بازگشت به مصرف کمتر است. به همین دلیل، قطع ناگهانی و سم‌زدایی تنها به هیچ وجه توصیه نمی‌شود و باید همراه با برنامه‌های حمایتی و روانی باشد.
متادون؛ دارویی با مصرف کنترل‌شده و صرفاً تحت نظر پزشک
باید بدانید که متادون تنها با نسخه پزشک قابل تهیه است و تهیه آن از طریق دیگر، غیرقانونی است. مصرف غیر قانونی متادون باعث اعتیاد، بروز رفتارهای پرخطر و بروز علائم مسمومیت یا عوارض جانبی شدید می‌شود.
میزان مصرف متادون تنها براساس تشخیص پزشک و با توجه به شرایط بیمار تعیین می‌شود. چنانچه متادون به عنوان داروی تجویز شده باشد، ممکن است نیاز به مصرف طولانی مدت متادون باشد. پس از طی دوره درمان، پزشک میزان مصرف متادون را به تدریج کاهش می‌دهد تا به آهستگی دارو قطع شود. چرا که با مصرف مداوم و کنترل نشده این ماده اعتیادآور، عوارض متادون به مرور در فرد مصرف کننده نمایان می‌شود.
علائم مصرف بیش از اندازه متادون چیست؟
مصرف بیش از اندازه این ماده اعتیادآور می‌تواند باعث بروز عوارض متادون شود. تغییر دوز این دارو به صورت خودسرانه یا مصرف غیر قانونی متادون ممکن است موجب اوردوز یا مسمومیت دارویی شود. علائم مصرف بیش از حد این ماده مخدر و عوارض متادون به صورت زیر است. در صورت مشاهده این علائم به سرعت به مراکز درمانی مراجعه کنید:
- تنگی نفس و تنفس آهسته
- کاهش ضربان قلب
- خواب آلودگی شدید
- ضعف عضلانی
- بیهوشی طولانی و کما
پیش از مصرف متادون، چه مواردی را با پزشک خود مطرح کنیم؟
همانطور که در بالا اشاره شد، عوارض متادون جدی و خطرناک هستند، در نتیجه پیش از مصرف آن باید با دکتر مشورت کنید. مصرف متادون به برخی از افراد توصیه نمی‌شود. به همین دلیل پیش از مصرف آن لازم است تا پزشک را از موارد زیر مطلع کنید.
- بیماری‌های قلبی
- مشکلات تنفسی و بیماری‌های ریوی
- سابقه تومور مغزی
- سابقه تشنج
- مشکلات صفراوی، پانکراس یا تیروئید
- مصرف آرامبخش‌ها یا داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب
- مصرف الکل
- مصرف داروهای خواب آور
- مصرف فراورده‌های گیاهی
تداخلات دارویی در مصرف متادون
داروی متادون با داروهای زیر تداخل دارد و به هیچ وجه نباید آن‌ها را هم زمان مصرف کنید. مصرف این دارو‌ها همراه با متادون می‌توانید عوارض متادون را جدی تر کند.
- داروهای مهارکننده مونوآمین اکسیداز مانند رازاژیلین، سلژیلین
- الکل
- داروهای خواب آور و آرام بخش
آیا مصرف متادون در بارداری و شیردهی ممکن است؟
اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی به سر می‌برید، باید حتما برای مصرف متادون با پزشک و داروساز مشورت کنید. درست است که متادون از جفت عبور می‌کند و در شیر نیز ترشح می‌شود. اما در موارد خاص برای بیماران در این دوران، متادون تجویز می شود. خصوصاً در شرایطی که مادر به مصرف موادی مانند هروئین اعتیاد دارد، ممکن است پزشک این مواد مخدر را با متادون جایگزین کند. چرا که علائم سندروم محرومیت در نوزادانی که از مادران مصرف کننده متادون به دنیا آمده‌اند، نسبت به هروئین کمتر است. این نوزادان باید تا مدت زیادی پس از تولد همچنان تحت نظارت پزشک باشند تا فرآیند ترک اعتیاد را به تدریج طی کنند.
اما در غیر این صورت به دلیل عوارض متادون بهتر است بدون تجویز پزشک به هیچ وجه این ماده اعتیادآور را مصرف نکنید. چرا که عوارض متادون هم در بدن مادر و هم در بدن نوزاد نمایان می‌شود.
عوارض مصرف متادون در دوران بارداری
اگرچه گاهی متادون برای درمان اعتیاد در بارداری استفاده می‌شود (در شرایط کنترل‌شده و پزشکی)، اما مصرف بدون نظارت خطرات قابل توجهی دارد:
برای جنین:
سندروم ترک نوزاد (NAS – Neonatal Abstinence Syndrome):
نوزاد پس از تولد ممکن است دچار علائم ترک شود مانند:لرزش
گریه‌های شدید
اختلال در خواب
تغذیه ضعیف
اسهال یا استفراغ
تولد زودرس
وزن کم هنگام تولد
کوچک بودن دور سر نوزاد
مشکلات تنفسی بعد از تولد
افزایش خطر مرده‌زایی (Stillbirth) در مصرف‌های بی‌رویه یا همراه با سایر مواد مخدر
برای مادر:
افت فشار خون
یبوست شدید
خواب‌آلودگی بیش از حد
وابستگی شدید به دارو
خطر اوردوز (در مصرف بدون نظارت)
عوارض مصرف متادون در دوران شیردهی
نکات مهم:
متادون از طریق شیر مادر منتقل می‌شود، اما مقدار آن معمولاً کم است.
پزشکان ممکن است در برخی موارد شیردهی را توصیه کنند، زیرا شیر دادن می‌تواند به نوزاد کمک کند تا علائم ترک کمتری داشته باشد.
عوارض احتمالی برای نوزاد
خواب‌آلودگی بیش از حد
کاهش توان مکیدن
مشکلات تنفسی (در موارد نادر یا دوزهای بالا)
احتمال وابستگی دارویی در نوزاد
آیا ترک اعتیاد با متادون امکان پذیر است؟
بله، ترک اعتیاد با متادون امکان‌پذیر است و در بسیاری از برنامه‌های درمانی ترک مواد مخدر به‌عنوان یک روش مؤثر مورد استفاده قرار می‌گیرد. متادون یک داروی جایگزین مخدرهای قوی مانند هروئین است که با کاهش علائم شدید ترک و کاهش میل به مصرف مواد، روند ترک را برای فرد قابل تحمل‌تر می‌کند.
نقش متادون در ترک اعتیاد
متادون با اثر طولانی‌مدت روی سیستم عصبی، به تدریج میزان وابستگی جسمی بدن به مواد مخدر را کاهش می‌دهد. این دارو به بیمار کمک می‌کند تا بدون تجربه علائم شدید ترک، از چرخه اعتیاد خارج شود و احتمال بازگشت به مصرف مواد کاهش پیدا کند.
نحوه مصرف و برنامه درمانی
برنامه‌های ترک اعتیاد با متادون معمولاً شامل تجویز دوز مناسب زیر نظر پزشک و کاهش تدریجی دوز دارو هستند. این روش باعث می‌شود که بدن به آرامی با نبود مواد مخدر سازگار شود و خطر عود اعتیاد کاهش یابد.
مزایا و محدودیت‌ها
مزایا:
-
کاهش شدید علائم جسمی و روانی ترک
-
کاهش وسوسه مصرف مجدد مواد مخدر
-
کنترل رفتارهای پرخطر مرتبط با اعتیاد
محدودیت‌ها و خطرات:
-
مصرف نادرست یا خودسرانه متادون می‌تواند اعتیادزا باشد.
-
قطع ناگهانی دارو بدون نظارت پزشک خطرناک است.
-
نیاز به پایش پزشکی مداوم برای تنظیم دوز و بررسی عوارض دارد.
نشانه های اعتیاد به متادون
متادون، اگرچه دارویی مؤثر در ترک اعتیاد است، می‌تواند اعتیادزا باشد و مصرف طولانی‌مدت یا نادرست آن منجر به وابستگی جسمی و روانی شود. شناخت نشانه‌های اعتیاد به متادون به پیشگیری و درمان به موقع کمک می‌کند.
۱. علائم جسمانی
-
خستگی مفرط و ضعف بدن
-
تغییرات وزن و اشتها
-
تعریق بیش از حد یا نوسانات دمای بدن
-
تهوع، استفراغ یا یبوست مداوم
-
مشکلات تنفسی در دوزهای بالا
۲. علائم رفتاری
-
افزایش تمایل به مصرف بیشتر یا دوزهای بالاتر از تجویز پزشک
-
درگیری‌های مداوم با خانواده یا دوستان به دلیل مصرف دارو
-
پنهان‌کاری و دروغگویی درباره میزان یا زمان مصرف
-
کاهش عملکرد شغلی یا تحصیلی و کم‌توجهی به مسئولیت‌ها
۳. علائم روانی
-
اضطراب، افسردگی یا بیقراری هنگام کاهش یا قطع دارو
-
اختلالات خواب و بی‌خوابی مداوم
-
تغییرات شدید خلق و رفتار، تحریک‌پذیری و نوسانات هیجانی
-
وسوسه شدید برای مصرف مجدد حتی بعد از ترک موقت
۴. نشانه‌های وابستگی شدید
-
نیاز به دوزهای بالاتر برای رسیدن به همان اثر (تحمل دارویی)
-
تجربه علائم ترک شدید در صورت قطع ناگهانی متادون
-
از دست دادن کنترل بر زمان و میزان مصرف
در چه شرایطی می توان برای ترک اعتیاد از داروی متادون استفاده کرد؟
متادون یک داروی جایگزین مخدرهای قوی است که در برنامه‌های ترک اعتیاد تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، این دارو همه بیماران معتاد به مواد مخدر را شامل نمی‌شود و استفاده از آن شرایط خاصی دارد.
۱. وابستگی به مخدرهای قوی
متادون معمولاً برای بیمارانی تجویز می‌شود که وابستگی جسمی به مواد مخدر قوی مانند هروئین یا مورفین دارند و ترک ناگهانی این مواد برای آن‌ها دشوار یا خطرناک است.
۲. آمادگی بیمار برای درمان
بیمار باید متعهد به برنامه ترک اعتیاد و پایش پزشکی باشد. استفاده از متادون بدون انگیزه و همکاری بیمار، خطر بازگشت اعتیاد یا سوءمصرف دارو را افزایش می‌دهد.
۳. نبود منع مصرف پزشکی
قبل از شروع درمان، پزشک شرایط جسمی و روانی بیمار را بررسی می‌کند. متادون در برخی موارد، مانند مشکلات شدید قلبی یا تنفسی، برخی بیماری‌های کبدی و حساسیت به دارو ممکن است منع مصرف داشته باشد.
۴. نظارت پزشکی مداوم
مصرف متادون همیشه باید تحت نظارت پزشک متخصص و در چارچوب برنامه درمانی کنترل‌شده باشد. کاهش تدریجی دوز و ارزیابی مستمر وضعیت بیمار، کلید موفقیت و پیشگیری از وابستگی ثانویه است.
بیشترین سوالات سرچ شده در گوگل
متادون معمولاً بین ۲ تا ۱۲ روز در ادرار و ۱ تا ۳ روز در خون قابل شناسایی است، اما در مصرف‌کنندگان طولانی‌مدت ممکن است تا دو هفته یا بیشتر در بدن باقی بماند. مدت زمان ماندگاری آن به دوز مصرفی، مدت مصرف و وضعیت متابولیسم فرد بستگی دارد.
برای نگهداری متادون، 12 ماه حداقل در نظر گرفته می شود، و برخی از افراد معتاد به مواد افیونی همچنان از نگهداری متادون برای سال های متمادی بهره مند می شوند.
