فهرست مطالب
ترک اعتیاد سفری دشوار اما پرفایده است. این سفر نیازمند تلاش، صبر و تعهد است، اما در نهایت به رهایی از اعتیاد و دستیابی به زندگی سالم و پربار می‌انجامد. در این مسیر، فرد باید مراحل بهبودی را به درستی طی کند. مراحل ترک شیشه و در کل مراحل بهبودی از اعتیاد را در این متن به سه مرحله تقسیم کرده ایم. مرحله اول، محرومیت، مرحله دوم، پاکی اولیه یا ماه عسل و پاکی کامل و مرحله سوم هم سازگاری و رهایی می باشد.
مرحله محرومیت
این مرحله زمانی شروع می‌شود که فرد مصرف مواد را کنار می‌گذارد و یک تا دو هفته طول می کشد. ویژگی‌های رایج در مرحله محرومیت (به خصوص برای شیشه و سایر مواد محرک) عبارتند از:
- سم زدایی جسمی
- بی‌خوابی یا دوره های طولانی خواب
- آشفتگی ذهنی
- ولع شدید مصرف مواد
- گرسنگی شدید
- بدبینی
- افسردگی یا اضطراب
- کمبود انرژی، خستگی و رخوت
- اختلال در حافظه و تمرکز
- تحریک پذیری و پرخاشگری
اگر بیمار علاوه بر شیشه، مواد دیگری مانند قرص های خواب، داروهای روانگردان یا الکل مصرف کرده باشد، علائم محرومیت ناشی از قطع مصرف آن مواد نیز به این لیست اضافه می‌شود. افسردگی، اضطراب و بدبینی که هنگام ترک شیشه ایجاد می‌شود، به دلیل تأثیر این ماده بر مغز است، اما موقتی می باشند. هم بیمار و هم خانواده او باید بدانند که این ناراحتی ها برطرف می شوند، فقط باید مراقب باشند که افسردگی به خودکشی (در چند روز اول) منجر نشود. در صورت بروز افسردگی، اضطراب و بدبینی شدید، پزشک باید داروهای لازم را تجویز کند. مشکلات زیر نیز ممکن است به دلیل مصرف شیشه ایجاد شود و نیاز به مداخلات پزشکی داشته باشد:
- تشنج
- کمبود ویتامین ها
- عفونت محل تزریق
- مشکلات تنفسی
- مشکلات قلبی عروقی
- ایدز و اچ‌آی‌وی
- کاهش وزن شدید و لاغری مفرط
- هپاتیت C
در مرحله محرومیت، فرد احساس عدم کنترل بر زندگی خود می کند. علائمی مانند بدبینی، افسردگی، اضطراب، ترس از ناراحتی و محرومیت و اختلالات خواب (خواب‌آلودگی بیش از حد و بی‌خوابی) فرد را آسیب‌پذیر کرده و او را به سمت مصرف مواد وسوسه می کند. نداشتن برنامه‌ریزی روزانه و قرار گرفتن در معرض عوامل زمینه‌ساز عود هم می توانند خطر بازگشت به مصرف مواد را افزایش دهند. برای مثال، گذر از مکان‌های قدیمی که فرد در آن‌ها مواد مصرف می کرده یا معاشرت با دوستان مصرف‌کننده، می توانند وسوسه را برای او بیشتر کنند.
مرحله پاک اولیه یا ماه عسل و پاکی کامل
این مرحله همچنین به عنوان ماه عسل شناخته می‌شود زیرا فرد احساس بهبودی می کند و فکر می کند مشکل او با مواد مخدر به طور کامل حل شده است. این مرحله حدود چهار هفته طول می کشد. ویژگی‌های این مرحله (به ویژه برای شیشه و محرک‌ها) عبارتند از:
- افزایش انرژی و احساس خوب
- احساسات شدید
- نوسانات خلقی و سبکی سر
- اعتماد به نفس بالا
- مصرف سایر مواد مخدر
- مشکلات تمرکز
- ناتوانی در اولویت‌بندی کارها
- مشکلات ادامه‌دار حافظه و فراموشی
- بدبینی خفیف مداوم
- فکر کردن به افزایش وزن
با این وجود بعد از گذشت مرحله پاک اولیه، بسیاری از افراد نمی توانند وارد مرحله پاک کامل شوند و مجددا به مصرف شیشه یا سایر مواد مخدر روی می آورند. دلایلی که می توانند منجر به بازگشت به مصرف مواد شوند، عبارتند از:
- کم‌اهمیت جلوه دادن قدرت اعتیاد: فرد تصور می کند که اعتیاد دیگر قدرتی بر او ندارد و به راحتی می تواند در مقابل وسوسه مصرف مواد مقاومت کند.
- نادیده گرفتن اهمیت درمان: فرد فکر می کند که به تنهایی می تواند بر اعتیاد غلبه کند و نیازی به ادامه درمان ندارد.
- عدم آگاهی از ماهیت بیماری اعتیاد: فرد درک درستی از ماهیت بیماری اعتیاد ندارد و نمی‌داند که اعتیاد یک بیماری مزمن است که نیاز به درمان مداوم دارد.
- عدم خودآگاهی: فرد نسبت به احساسات، افکار و رفتارهای خود آگاهی کافی ندارد و نمی تواند عوامل محرک وسوسه را در خود شناسایی کند.
- فراموش کردن آسیب‌های گذشته: فرد فراموش می کند که مصرف مواد چه آسیب‌هایی به زندگی او وارد کرده است و به مرور ممکن است وسوسه شود که دوباره مصرف کند.
- مصرف الکل: مصرف الکل می تواند محرک قوی‌ای برای بازگشت به مصرف مواد مخدر باشد.
- اختلالات جنسی: وجود اختلالات جنسی درمان‌نشده می تواند زمینه‌ساز بازگشت به مصرف مواد شود.
- درگیر شدن بیش از حد در مسائل جنسی: فرد به جای تمرکز بر بهبودی، بیش از حد درگیر مسائل جنسی می‌شود.
- داشتن انتظارات غیرمنطقی از خود و دیگران: فرد از خود و اطرافیانش انتظار بهبودی کامل و بدون لغزش دارد که این انتظارات غیرمنطقی می توانند منجر به سرخوردگی و در نهایت عود شوند.
- حفظ کینه‌ها و رنجش‌های حل‌نشده: فردی که کینه‌ها و رنجش‌های گذشته خود را حل نکرده است، در برابر استرس و مشکلات آسیب‌پذیرتر است و این می تواند او را به سمت مصرف مواد سوق دهد.
- اختلالات شخصیت: وجود اختلالات شخصیت درمان‌نشده می تواند خطر عود را افزایش دهد.
- بیماری‌های هم‌زمان: فرد علاوه بر اعتیاد، به بیماری‌های روانی دیگری نیز مبتلا است که درمان‌نشده باقی مانده‌اند.
- قرار گرفتن در جمع مصرف‌کنندگان مواد: بودن در جمع افرادی که مواد مصرف می کنند، فرد را در معرض وسوسه قرار می‌دهد.
- پایین بودن آستانه تحمل: فرد دیگر تحمل مصرف مواد را در حد گذشته ندارد و مصرف مقدار کمی از ماده می تواند منجر به عود کامل شود.
- ناتوانی در روبرو شدن با واقعیت‌ها: فرد به جای اینکه با واقعیت‌های زندگی خود روبرو شود، سعی می کند از آن‌ها فرار کند و این فرار می تواند او را به سمت مصرف مواد بکشاند.
- تصمیم‌گیری اشتباه: فرد به دلیل نداشتن مهارت‌های تصمیم‌گیری درست، تصمیمات اشتباهی می‌گیرد که او را در معرض خطر عود قرار می‌دهد.
- مشکلات خانوادگی: وجود مشکلات خانوادگی حل‌نشده می تواند زمینه‌ساز بازگشت به مصرف مواد شود.
- خشونت و سخت‌گیری در خانواده: وجود خشونت و سخت‌گیری در خانواده می تواند فرد را به سمت مصرف مواد به عنوان راهی برای فرار از این محیط سوق دهد.
- حمایت ناسالم خانواده: حمایت بیش از حد یا حمایت نامناسب خانواده می تواند مانع از بهبودی فرد شود.
- تکیه بر اراده شخصی برای بهبود: فرد تصور می کند که تنها با تکیه بر اراده شخصی می تواند بر اعتیاد غلبه کند و نیازی به کمک‌های تخصصی ندارد.
البته این لیست جامع نیست و دلایل دیگری نیز می توانند منجر به بازگشت به مصرف مواد شوند. برای پیشگیری از عود و گذر از مرحله پاکی اولیه به مرحله پاکی کامل، فرد در حال بهبودی نیازمند حمایت‌های روانی، اجتماعی و درمانی است.
مرحله سازگاری و رهایی
این مرحله آخرین مرحله از فرآیند بهبودی است و به زندگی بدون اعتیاد اشاره دارد. در این مرحله، فرد هویت جدیدی به عنوان فردی که از اعتیاد رها شده است، پیدا می کند و یاد می‌گیرد تا با چالش‌های زندگی بدون مواد مخدر کنار بیاید. این مرحله فرآیندی طولانی مدت است و نیازمند تلاش و تعهد مستمر از سوی فرد می باشد. ویژگی های این مرحله عبارتند از:
- فرد در این مرحله احساس ثبات و تعادل بیشتری در زندگی خود دارد.
- فرد اعتماد به نفس خود را بازیافته است و به توانایی‌های خود برای مقابله با چالش‌ها باور دارد.
- فرد روابط سالم و مثبتی با دیگران برقرار می کند.
- فرد مهارت‌های مقابله‌ای قوی‌ای را برای مدیریت استرس و مشکلات زندگی خود یاد گرفته است.
- فرد برای آینده خود اهداف و برنامه هایی دارد و برای رسیدن به آن‌ها تلاش می کند.
- فرد ممکن است به دیگران که در حال بهبودی از اعتیاد هستند، کمک کند.
برای رسیدن به مرحله سازگاری و رهایی، حتی بعد از اتمام دوره درمان اولیه، مهم است که فرد به دنبال درمان های حمایتی و گروهی باشد. همچنین فرد باید از ارتباط با افرادی که او را به سمت مصرف مواد سوق می دهند، خودداری کند و ارتباط خود را با افراد سالم و حامی تقویت نماید. از طرف دیگر فرد باید با ورزش، تغذیه مناسب و خواب کافی از سلامت جسمی و روانی خود مراقبت کند و با یادگیری مهارت‌های جدید، به زندگی خود معنا و هدف بدهد. کمک به دیگران هم می تواند به او در تقویت احساس ارزشمندی و معنای زندگی کمک کند.
