نقش خانواده در ترک اعتیاد

گرچه به نظر میرسد همه انسان ها مسئول اعمال و سلامت خود هستند ولی در مورد وابستگی به مواد و اعتیاد مسئله اندکی پیچیده تر است بدین معنی که فرد معتاد صرفا یک مصرف کننده نیست که هر وقت خواست ماده ای را مصرف کند و هر وقت نخواست آن را کنار بگذارد.

در واقع مجموعه ای از عوامل جسمی،ذهنی،روانی،خانوادگی،اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی و … فرد را به این سمت سوق می دهند که معمولا همه آنها در نگاه اول  مورد توجه قرار نمی گیرند و روند درمان را تحت تاثیر قرار می دهند و البته خود اعتیاد و فرد وابسته به مواد نیز بر عوامل بالا تاثیر میگذارند و خانواده و جامعه را به واکنش های خاص وادار می کند لذا اخیراً بر رفتار خانواده ونقش آنها بر ادامه اعتیاد فرد تاکید شده است و البته سوالی که اغلب پدر و مادرها وهمسران می پرسند این است که در مقابل فرد وابسته به  مواد چه رفتاری نشان بدهیم که فرد مجدداً مصرف مواد را شروع نکند پاسخ به این سوال اندکی مشکل است و راهنمایی ها بستگی به شرایط فرد و خانواده اش دارد و شاید پاسخ به اینکه چه کار هایی را نباید انجام داد راحت تر باشد.

در همین مورد تعاریف  جدیدی مطرح شده است که یکی از آنها ” هم وابستگی “‌  (codependence یا  codependency) میباشد و متخصصین از آن به عنوان ” خانواده معتاد ساز “ نیز یاد می کنند.

 این اصطلاح برای نشان دادن الگوهای رفتاری اعضای خانواده است که شدیداً تحت تاثیر عضو دیگری قرار می گیرند که ماده ای را مصرف می کند که یک نمونه آن می تواند این گونه باشد که پدر خانواده وبرادران فرد بیمار وقتی از مصرف مواد توسط برادرشان آگاهی می یابند سر او می ریزند واو را می زنند واز خانه بیرون می کنند و طردش می کنند یا خواسته های او را برآورده نمی کنند واو احساس تبعیض می کند و در نتیجه بیشتر به مواد پناه می برد.

اختیاردادن  ( Enabling ) اولین و مورد توافق ترین مشخصه “هم وابستگی”  (codependence) است که در آن اعضای خانواده فکر می کنند کمترین کنترل را روی توانمندسازی افراد برای مصرف مواد دارند و آن هم به خاطر فشار اجتماعی روی افراد حمایت گر خانواده  مثل همسر و مادر است که از اعضای دیگر خانواده حمایت می کنند یا ممکن است وابستگی های بین فردی بیمار گونه بین افراد خانواده وجود داشته باشد که یک نفر از فرد معتاد حمایت می کند .که هر دوی این رفتارها واحساس ها باعث می شود که در مقابل تغییر رفتار اعتیادی مقاومت ایجاد شود.

برای نمونه  مادر یکی از معتادان را می توان مثال زد که رخت می شست تا خرج اعتیاد پسرخود را بدهد مبادا اینکه او به دزدی یا عمل خلاف دیگر کشیده شود یا خانواده ای که زن کار می کرد که مبادا شوهرش خمار شود و داد و فریاد راه بیاندازد و در آپارتمان آبروریزی شود و پدر و مادر زن بفهمند که شوهر وابستگی به مواد دارد.

خصوصیت دیگر “هم وابستگی ”   (codependence) این است که افراد خانواده تمایل ندارند که اعتیاد را به عنوان یک بیماری بپذیرند و اعضای خانواده آنچنان رفتار می کنند که رفتار مصرف مواد یک عمل اختیاری و خواسته  است و مصرف کننده به الکل یا مواد دیگر بیش از اعضای خانواده اهمیت می دهد واین برداشت  باعث می شود که آنها احساس عصبانیت ،شکست یا طرد شدن کنند.

 علاوه بر این احساسها ، افراد خانواده احساس گناه یا افسردگی می کنند  چون فرد وابسته به مواد وقتی از طرف خانواده این انتظار می بیند که باید خود را کنترل کند سعی می کند عدم کنترل خودش را در مصرف مواد انکار کند و توجهات را از مصرف خودش به سمت دیگران معطوف کند و مسئولیت این مصرف را به گردن سایر اعضاء خانواده بیاندازد  و مخصوصاً به گردن کسانی می اندازند که تمایل به پذیرش این مسئولیت دارند.

خصوصیت دیگر “هم وابستگی” ، “انکار”  است:
اعضای خانواده همانند مصرف کننده ها به گونه ای رفتار می کنند که مواد مشکلات آشکاری برای آنها ایجاد کرده است و نه اینکه مصرف ماده واقعاً خود یک مشکل است واین یک نوع وارد شدن در حالت انکار است.

وبه خاطر همین انکار، فرد وابسته به مواد و افراد فامیل  “هم وابسته” تمایل به پذیرش مداخله خارجی درمانی را ندارد و آن را به عنوان نیاز نمی بیند و با وجود شکست های مکرر ، نیروی بیشتری را به کار می گیرند تا آرامش را حفظ کند و وقتی این تلاش اضافی با شکست مواجه می شود، آنها شکستها را بیشتر به خودشان نسبت می دهند تا به روند بیماری فرد وابسته به مواد و به خاطر همین عصبانی می شوند واعتماد به نفسشان کاهش می یابد و افسرده می شوند.

درمانگر در جریان درمان سعی می کند این ساز و کارهای مخرب را در خانواده شناخته، به تدریج آنها را اصلاح نماید.

دکتر وهداد ورزقانی

روانپزشک

ترک اعتیاد | درمان اعتیاد | مرکز بستری ترک اعتیاد | کلینیک بستری ترک اعتیاد